Biblia a megality
BIBLIA A MEGALITY

                             

Cz.I

Nie spotkałem się w literaturze przedmiotu z badaniami treści Biblii z zestawieniu z megalitami. Tym ciekawsze będzie zatem spojrzenie na epokę tych monumentalnych budowli i określenie jej wpływu na podłoże społeczno-kulturowe z którego wyrosło Pismo Święte.

Megality bowiem narodziły się w Afryce 6000 lat p.n.e. a w Europie Zachodniej 5000 lat p.n.e. Najstarsze ich centrum azjatyckie było jednak w Palestynie, gdzie budowle te sięgały młodszej epoki kamiennej tzn. 4500 lat p.n.e. Na tym terenie można odróżnić cztery główne grupy megalitów :

     -   północna dolina Jordanu,

-  Równina Hula,

- rejon Golan i Baszan

- pustynia Negev

 Najwięcej jest ich w północnej dolinie Jordanu. Najbardziej rozpowszechniony typ budowli to dolmen-grobowiec komorowy składający się z kilku dużych płyt tak, że wraz z pokrywą powstaje rodzaj dużego stołu. Często bloki ważyły wiele ton i były sprowadzane z daleka.

 W Golan także dominują dolmeny-pojedyncze kręgi kamienne po środku których stoi komora. Rejon Golan to urodzajna równina z licznymi źródłami, a megality usytuowane są z reguły w pobliżu zbiorników wodnych. Grobowce te plądrowano jeszcze w czasach starożytnych. Archeologom udało się wydobyć  ceramikę z okresu wczesnego brązu, groty do lanc i sztylety miedziane.

W Galilei odkryto trzy grupy megalitów- były to dolmeny. Wykonane z płyt wapiennych miały długą i wąską komorę grzebalną. W płycie zamykającej wyżłobiony był otwór zamykany zatyczką drewnianą. Do grobowców często doprowadzono wodę deszczową dla zaspokojenia pragnienia zmarłych lub też rurkami z gliny lub ołowiu wprowadzano wino i inne napoje zwane fachowo płynami libacyjnymi. W przedniej części mógł być ołtarz, gdzie składano ofiary. Równolegle z grobowcami typu megalitycznego na tych terenach występowały często grobowce skalne czyli niszowe. Szczególnie powszechne w epoce brązu (2900-2300 p.n.e.) i żelaza. W takim właśnie grobowcu niszowym, skalnym, zamykanym głazem, został pochowany Chrystus.

Okres zakładania dolmenów zakończył się w tym rejonie zaraz po 2000 roku p.n.e. Nie ulega wątpliwości, że megality Palestyny powstały w okresie predynastycznym egipskim, neolitycznym kreteńskim i predynastycznym mezopotamskim. Było to zatem pierwotne  centrum, które zapłodniło kulturowo cywilizacje Egiptu i Bliskiego Wschodu. Centrum palestyńskie było niespełna 1500 lat młodsze od centrum saharyjskiego i niewiele młodsze od megalitów zachodniej Europy.

Grobowce to jedna z funkcji megalitów. Ich główna funkcja to kult płodności i kult bogini z tym związanej. To idea odwiecznego porządku przyrody, która odradza się w cyklu słonecznym, księżycowym czy gwiezdnym. Stąd rola tzw. gór kosmicznych obecnych w niezliczonych mitach różnych kultur, także i w Biblii. Góra kosmiczna reprezentuje pierwotną ziemię, która-co powtarzają niemal wszystkie mity świata-wyłoniła się z wód oceanu czy też z pierwotnego chaosu. Do tej kategorii należą i piramidy i zikkuraty,  stupy, kurhany,  kopce grobowe i inne. Wszystko to zmierzało do kulminacji religii megalitycznej czyli do pośmiertnej inicjacji zmarłych pod patronatem Wielkiej Matki.

W Palestynie występują też menhiry słupy kamienne, którym przypisuje się charakter falliczny. Smarowano je krwią i oliwą.  Motyw ten pojawia się dość często w Biblii. Koło Henawi w Galilei takie stelle miały wyodrębnioną głowę, koło Moabu mamy całe figury.

Menhiry w Ugarit były związane z bogiem żeglarzy Dagonem. Najwcześniejsze menhiry występowały w okresie preceramicznym na terenie Jerycha. W kamiennych domach znaleziono tam kultowe słupy z wulkanicznej skały w wydzielonej części-rodzaju kapliczki-a obok figurki kobiece związane z kultem Wielkiej  Matki. Datowanie radiowęglowe  tych znalezisk to 6250 rok p.n.e.

Nie brak w Palestynie kręgów kamiennych, kurhanów megalitycznych czy ogrodzeń z menhirów.

W Starym Testamencie zasięg opisywanych historii plemion semickich to II i I tysiąclecie p.n.e., a megality palestyńskie to okres IV i III tysiąclecia p.n.e., okres zwany eneolitem (schyłkowy okres młodszej epoki kamiennej). Gdzie zatem związki?  Są i to bardzo widoczne. Otóż Hebrajczycy wyznawali od wieków kult Wielkiej Matki, podobnie jak inne plemiona neolityczne na całym obszarze ówczesnego świata i po przyjęciu wiary w jednego Boga Jahwe niechętnie rozstawali się z dawnymi wierzeniami Oto fragment Księgi Jeremiasza (44  17-19): "Ale odtąd jakośmy przestali kadzić królowej niebieskiej (Reginae caeli) i sprawować jej ofiary mokre, na wszystkiem nam schodzi, a od miecza i od głodu niszczejemy." Czyli ofiary lud składał nadal Wielkiej Matce i pragnie dalej to czynić, bowiem niełaska tej wielkiej bogini jest w skutkach nader dotkliwa. I nie tylko prosty lud, bowiem Jeremiasz wspomina ojców, królów i książęta tegoż ludu, a więc wszyscy nadal trzymali się twardo dawnego kultu. Było im dobrze z dawnych czasach, a teraz nastały wojny i głód. Sam Jeremiasz pochodził z  Anatot, miasteczka w pobliżu Jerozolimy. Jego ojciec Chilkiasz był kapłanem (Jr1,1). Stał się prorokiem ok. roku 626 p.n.e. i misja ta trwała przez ponad pół wieku. To, co zapisano w Starym Testamencie to zbiór wielu różnych ksiąg profetycznych. Harrington określa trafnie tą księgę jako "antologię antologii".

  Ale szukajmy dalej. Oto w Księdze Izajasza  Jahwe ustami proroka nakazuje srogo (Iz 27,9),

aby zburzyć kamienie ołtarza i pomniki bogini Asztarte. I dalej (28,15):" Uczyniliśmy przymierze z śmiercią, i z piekłem (krainą umarłych) mamy porozumienie więc gdy nadejdzie klęska potopu  nie dosięgnie nas". Kult zmarłych, kontakty ze zmarłymi i przymierze ze śmiercią to główne elementy religii megalitycznej. A poprzez potop Jahwe zniszczył gigantów, którzy uchodzili za budowniczych megalitów.

"Wasze przymierze ze śmiercią zostanie zerwane, a wasza umowa z krainą umarłych nie ostoi się. Gdy nadejdzie klęska potopu zostaniecie zdeptani"(28:18).

Walka Jahwe z Wielką Matką była ostra i bezwzględna, można ja znaleźć w wielu wypowiedziach. Ponad sto razy mowa jest w Starym Testamencie o Baalu i piętnaście razy o bogini Asztarte.

 

. Samuelowa 7:4 Biblia Gdańska:

"Przetoż wyrzucili synowie Izraelscy Baala i Astarota, a służyli Panu samemu".

Królewska 11:5

"Ale udał się Salomon za Astarotą, boginią Sydońską, i za Molochem, obrzydliwością Ammonitów".

 

A oto przykład potępienia zwyczaju stawiania menhirów megalitycznych w III Księdze Mojżeszowej (26,1): "Nie czyńcie sobie bałwanów, ani obrazu rytego, ani słupów stawiajcie sobie, ani kamienia w obraz wyrytego stawiajcie w ziemi waszej, abyście mu się kłaniali, bom ja Pan, Bóg wasz..."

Tego rodzaju napomnień o gróźb jest w Starym Testamencie mnóstwo. W Księdze Kapłańskiej (26,1), w Księdze Liczb (33,52), w II Księdze Królewskiej (17, 8-19), w III Księdze Mojżeszowej (20, 14) itd. Także kult słońca i księżyca-tak typowy dla religii megalitycznej był źle widziany. W Księdze Ezechiela (8, 13-18) oddanie czci słońcu nazywa się "obrzydliwością" (abominationes).  W Księdze Jeremiasza wracamy znowu  do Reginae caeli, królowej niebios; "Synowie zbierają drwa, a ojcowie rozniecają ogień, a żony ich rozczyniają ciasto, aby czyniły placki królowej niebieskiej, i sprawowały mokre ofiary bogom cudzym, aby mię do gniewu pobudzali."

 

Walka  porządku patriarchalnego ze światopoglądem i religią Wielkiej Bogini toczyła się we wszystkich kulturach, choć w różnych okresach. Ale stara religia miała wielką siłę i nieustannie się odradzała, aby ostatecznie zwyciężyć po wiekach np. w Polsce, gdzie kult Matki Boskiej wydaje się górować nad trudnym do pojęcia Bogiem istniejącym w Trójcy Świętej.

Miliony ludzi pielgrzymuje do Częstochowy i innych sanktuariów maryjnych Europy nie mając pojęcia, że niosą dziedzictwo swych megalitycznych przodków i tak naprawdę znowu czczą Wielką Matkę.

To ok. XX wieku p.n.e. pojawiła się idea Boga męskiego, Jahwe, którego pierwszymi propagatorami byli prorocy w rodzaju Abrahama. Przywędrowali oni z sumeryjskiego miasta Ur leżącego w południowej Mezopotamii na tereny dawnego Kaananu czyli Palestyny.

Kult Wielkiej  Matki trwał jednak tysiące lat i jak widać niełatwo go było zastąpić surowym i gniewnym Wielkim Ojcem Jahwe.

W mitologii greckiej następowała stopniowa degradacja kobiet-traciły one status istot świętych, a dominował pierwiastek męski. To kobieta stała się odpowiedzialna za wszelkie niedole ludzkości. Ulepił ją z ziemi Hefajstos i od niej wywodzi się ród niewieści. Ale została przez Zeusa  stworzona za karę, po kradzieży ognia przez Prometeusza.  "Za cenę ognia dam ludziom zło"- zapowiedział Zeus. I dał-imię jej Pandora, wymyślił Hermes, a znaczyło ono Wszech-Wyposażona, bowiem każdy z bogów dał jej jakiś dar, a podarki te miały utrapić ludzi żywiących się chlebem.  Zamknięto je w wielkim pitosie (kto był np. w Knossos mógł oglądać te wielkie naczynia nie mające nic wspólnego z "puszką"). Przed otwarciem owego pitosa ludzie bytowali na ziemi bez chorób, insektów itp. Ale Pandora zdjęła pokrywę stając się-jak Ewa-odpowiedzialną za wszelkie nieszczęścia rodzaju ludzkiego. Ale przecież pierwotnie Pandora było tytułem stworzycielki świata.

 Podobnie jest w pismach i mitologiach hebrajskich, gdzie Jahwe karze Ewę za upadek człowieka. Jej tytuł "matka wszystkiego co żyje" przetrwał w Księdze Rodzaju, lecz dopisano wątek o utworzeniu jej z żebra Adama. Inni złośliwcy twierdzili, ze Ewa powstała z ogona Adama zakończonego kolcem.

Ta walka toczyła się wiekami na całej ziemi-w Europie ten przełom dokonał się ok. 3000 roku p.n.e., wcześniej w Azji, bowiem już w V lub IV tysiącleciu p.n.e. w kulturach stepowych Praindoeuropejczyków. W starożytnych mitach i księgach religijnych Hindusów, Persów, Chińczyków możemy prześledzić etapy tej walki. Występuje męski monoteizm w islamie, a kobieta jest tam przedmiotem bez znaczenia. I to ta koncepcja ostatecznie wygrała-zwyciężyli Jahwe, Budda, Allach i inni męscy bogowie, ale czy kult Wielkiej Matki bezpowrotnie zaginął? Jak już wspomniałem wyżej w naszym kraju z pewnością nie.

Autor: Jerzy Jeremiasz
kwiecień 2005 r. (cz.II ukaże się w październiku)

Powrót do strony badań nad Biblią